Sterylizatory to urządzenia należące do kategorii sprzętu medycznego. Jednak ich zastosowanie jest znacznie szersze, po sterylizatory sięga również branża laboratoryjna, gastronomiczna oraz sektor kosmetyczny. Budowa i zasada działania sterylizatorów jest bardzo podobna i polega na umieszczeniu przedmiotów przeznaczonych do sterylizacji w hermetycznej komorze ciśnieniowej, w której odbywa się proces odkażania. Nowoczesne sterylizatory to zaawansowane urządzenia, które spełniają wszystkie normy jakościowe i doskonale współpracują z innymi urządzeniami. W naszym tekście tłumaczymy: co to jest sterylizator, jak działa i jakie ich rodzaje znajdziemy na rynku.
Sterylizator to urządzenie, którego pojawienie się w medycynie było podyktowane koniecznością odkażania narzędzi medycznych w celu ich wielokrotnego użycia. Dzięki sterylizacji, unikamy rozprzestrzeniania się zakażeń, a miejsca takie jak szpitale, przychodnie, kliniki i gabinety specjalistyczne stają się bezpieczniejsze. Sterylizację przedmiotów przeprowadza się również w gastronomii, szeroko rozumianych laboratoriach i salonach urody.
Sterylizator, znany również jako autoklaw, może mieć różne rozmiary i zastosowania. Od dużych urządzeń przemysłowych o pojemności kilkuset litrów po niewielkie, kompaktowe wersje, idealne do zastosowania w małych gabinetach lekarskich. Wszystkie autoklawy łączy jednak zasada działania i czynności, które musimy wykonać, aby cały proces przebiegł właściwie.
Sterylizator, czyli autoklaw jest zbudowany z hermetycznej komory sterylizacyjnej umieszczonej w odpowiedniej wielkości obudowie. Całość zamykana jest szczelnie drzwiami, wyposażonymi najczęściej w system bezpieczeństwa uniemożliwiający przypadkowe otwarcie. Sterylizatory parowe posiadają również zbiornik na wodę, której poziom należy kontrolować. Wewnątrz komory znajdują się specjalne prowadnice, na których umieszcza się metalowe tacki z ułożonymi na nich narzędziami medycznymi lub innymi akcesoriami, przeznaczonymi do wielokrotnego użycia.
Tak zbudowane sterylizatory nie zmieniły się zasadniczo od momentu ich powszechnego zastosowania, czyli od mniej więcej 150 lat. Producenci stosują jednak coraz lepsze materiały, które powodują, że autoklawy są trwalsze i bezpieczniejsze. Dostawcy autoklawów wprowadzili też zaawansowaną technologię do programowania cykli odkażania, raportowania pracy autoklawów oraz zsynchornizowania sterylizatorów z cyfrowym środowiskiem pracy.
Sterylizator działa poprzez wytworzenie wewnątrz komory ciśnieniowej temperatury odpowiednio wysokiej, aby obumarły wszystkie drobnoustroje. Zwykle jest to temperatura w przedziale od 120 do 130 stopni, w której rozkładowi ulegają wszelkie białka komórkowe groźnych dla człowieka mikroorganizmów, wirusów i grzybów. Niektóre autoklawy pracują w jeszcze większym zakresie temperatur. Dlaczego para? Zastosowana w sterylizatorze para jest bowiem doskonałym nośnikiem wysokiej temperatury i ma duże zdolności penetracji, co w połączeniu np. z technologią tzw. próżni frakcjonowanej, sprawia, że odkażanie jest bardzo dokładne.
Komora sterylizacyjna o różnej pojemności zbudowana jest ze stali nierdzewnej, zapewniającej wieloletnią eksploatację. Oprócz tego sterylizatory posiadają elementy elektryczne takie jak włączniki, grzałki, czujniki ciśnienia, zawory spustowe, wskaźniki poziomu wody i rozbudowane panele sterowania.
Proces wyjaławiania rozpoczyna się od umieszczenia w komorze sterylizatora przedmiotów wielokrotnego użycia na specjalnych tackach. W zależności od typu autoklawu, narzędzia mogą być sterylizowane bezpośrednio lub w przystosowanych do tego opakowaniach, ułatwiających późniejszy transport i przechowywanie.
Po zamknięciu drzwi autoklawu, rozpoczyna się sterylizacja, która trwa od kilkunastu do kilkudziesięciu minut, najczęściej między 15-30. Gorąca para pod ciśnieniem wnika w strukturę powierzchni przedmiotów, a następnie niszczy bakterie, wirusy i grzyby. Po zakończonym cyklu sterylizacji, odbywa się suszenie. Kiedy spada ciśnienie, autoklaw wskazuje możliwość bezpiecznego otwarcia, wówczas można wyciągnąć narzędzia i przygotować je do ponownego użycia.
Aby proces sterylizacji był prawidłowy, musi być przeprowadzony zgodnie z zaleceniami producentów sterylizatorów narzędzi. Dla pewności, po zakończeniu sterylizacji można zastosować specjalistyczne testy chemiczne, które wskazują, czy sterylizacja przebiegła pomyślnie.
Sterylizatory zmieniały się na przestrzeni lat, chociaż ich zasada działania jest podobna. Do szczelnej komory wprowadzany jest czynnik sterylizujący. Może to być promieniowanie jonizujące, specjalne gazy np. tlenek etylenu oraz najskuteczniejszy przewodnik termiczny, czyli para wodna, wtłaczana ciśnieniowo do hermetycznej komory sterylizatora.
Sterylizatory ciśnieniowe wykorzystują parę, ponieważ jest to najszybszy i najtańszy sposób utrzymywania i kontrolowania wysokiej temperatury w warunkach placówek medycznych lub salonów kosmetycznych.
Autoklawy dostępne obecnie na rynku to urządzenia odbiegające od swoich pierwowzorów sprzed lat. Jest to sprzęt zaawansowany technologicznie, wyposażony w elektroniczne sterowanie i programy sterylizacji, które pozwalają dostosować tryby pracy do potrzeb danej placówki lub gabinetu. Optymalne programy odkażania pozwalają też na duże oszczędności energii, ponieważ wszystkie parametry pracy są precyzyjnie ustawiane przez personel. Urządzenia są wyposażane np. w system podtrzymywania temperatury pomiędzy cyklami, aby nie było konieczności ich rozgrzewania od początku. Daje to realne oszczędności energii elektrycznej, wody oraz materiałów eksploatacyjnych.
Najważniejszy podział sterylizatorów uwzględnia stopień dokładności odkażania. Autoklawy dzielą się na 3 klasy: B, S oraz N.
Najbardziej efektywną klasą autoklawów jest klasa B. To urządzenia najczęściej wykorzystywane jako sterylizatory medyczne, które posiadają system wstępnego usuwania cząsteczek powietrza. Powstała w ten sposób próżnia, sprawia, że para dociera w każde miejsce, co skutkuje dokładnym odkażeniem nawet powierzchni porowatych. W sterylizatorach tej klasy można dezynfekować tworzywa i metale, wszystkie narzędzia przeznaczone do wielokrotnego użytku. Warto tutaj dodać, że autoklawy klasy B to sprzęt wysoce zautomatyzowany i sterowany przez mikroprocesory. Odpowiadają one za kilka programów sterylizacji oraz generowanie danych i raportów.
Kolejne, nieco niższe segmenty sterylizatorów to autoklawy klas S, nadają się do odkażania pojedynczego jak i warstwowego wyjaławiania przedmiotów o różnej wielkości. Ostatnią kategorią są autoklawy klasy N, które mogą być stosowane jako urządzenia wspomagające.
Sterylizatory wykorzystywane są w wielu branżach od medycznej do beauty - sterylizatory kosmetyczne. Wszędzie ich podstawowym zadaniem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się infekcji. Narzędzia medyczne, akcesoria kosmetyczne czy instrumenty laboratoryjne używane są w kontakcie ze skórą, bakteriami i innymi mikroorganizmami. Z kolei wiele z wyposażenia gabinetów to przedmioty wielokrotnego użytku. W jakich gabinetach medycznych znajdziemy sterylizatory i jakie modele są tam wykorzystywane?
Stomatologia to jedna z dziedzin medycyny, w której dochodzi do bezpośredniego kontaktu narzędzi ze środowiskiem obfitującym w bakterie - jamą ustną. W gabinecie stomatologa znajdziemy lusterka, wiertła, kleszcze i inne narzędzia wielokrotnego użytku. Wszystkie te narzędzia muszą być odkażane w wysokiej klasy autoklawach - najlepiej sterylizator stomatologiczny klasy B.
Nasi czworonożni przyjaciele też potrzebują pomocy medycznej. W gabinetach weterynaryjnych znajdziemy całą gamę narzędzi w postaci stetoskopów, pincet, szczypiec do usuwania pazurów i zębów. Do zastosowania w klinikach dla zwierząt, producenci opracowali sterylizatory weterynaryjne dostosowane do potrzeb tego segmentu usług.
Autoklawy pełnią również ważną funkcję jako wyposażenie laboratoriów analitycznych. W sterylizatorach można odkażać pojemniki, probówki, kolby i naczynia. Należy jednak pamiętać, że w zależności od wielkości przedmiotów umieszczonych w komorze sterylizacyjnej, musimy dostosować czas trwania odkażania - im większy przedmiot, tym dłuższy musi być czas podtrzymania wysokiej temperatury. Sterylizatory laboratoryjne pracują najczęściej w zakresie temperatur od 100 nawet do 160 stopni w zależności od wielkości autoklawu. Standardowy czas wyjaławiania mieści się w przedziale od 15 minut do nawet 1-2 godzin.
Trzeba pamiętać, że autoklawy to urządzenia bezpieczne, jednak ich użytkowanie powinno się odbywać zgodnie z zaleceniami producenta. Należy również stosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy. Przykładowo, po zakończeniu sterylizacji, musimy odczekać aż temperatura i ciśnienie spadną do bezpiecznego poziomu, pozwalającego na otwarcie drzwi. Niektóre modele autoklawów są wyposażone w manometry wskazujące poziom ciśnienia.
Nowoczesne autoklawy posiadają systemy podtrzymywania parametrów, jednak co jakiś czas warto wykonać pomiar ciśnienia, aby się upewnić, że jest ono utrzymywane na odpowiednim poziomie. Możemy również kontrolować poziom sterylizacji za pomocą testów. Jednym z wariantów jest test biologiczny zawierający kultury bakterii i odżywkę. Jeśli po sterylizacji i aktywacji testu zostanie odnotowany wzrost kultur bakterii, to oznacza, że odkażanie nie jest skuteczne.
Jako testy sterylizatora są również używane specjalne taśmy wrażliwe na temperaturę, a także tzw. rurki Browne?a - test wynaleziony jeszcze w latach 30. ubiegłego wieku, zawierający czynnik czuły na zmianę temperatury. Zmiana koloru oznacza efektywną sterylizację.
